|
5. METOD ETÜDÜ ÇALIŞMASI
5.1. TEORİK BİLGİLER
5.1.1. METOD ETÜDÜNÜN TANIMI VE ANA SAFHALARI
5.1.1.1 Metod Etüdünün Tanımı , Önemi ve İş Etüdü ve
Zaman Etüdü ile İlilşkisi:
Mamül veya hizmet üreten işletmelerde mühendislerin ana amaçları verimlilik düzeyini yükseltmek, kapasiteyi artırmak, maliyetleri düşürmek ve çalışma ortamını insancıllaştırmaktır. Verimlilik düzeyini artırmak ile iş etüdü çalışmaları arasında önemli ilişkiler vardır. Verimliliğin artırılması mevcut kaynaklardan daha etkin yararlanmak ile gerçekleştirilebilir. Daha az malzeme yada daha az işçilik veya daha kolay bir şekilde aynı sayıda parça üretimi gerçekleştirilmesi verimliliği artıracaktır.
Verimliliğin artırılması için önemli olan bazı kriterlere göre en iyi metodun bulunmasıdır. İş etüdü bu amaca ulaşmanın en etkin yollarından biridir. İş etüdü, iş gücü, makina, malzeme, techizatın en yüksek verimlilik düzeyinden yararlanmak ve insan yapısına en uygun çalışma şeklini belirlemek amacıyla işin yeni metodunu geliştirmek ve geliştirilen metodun standart zamanını hesaplamaktır. İş etüdü metot etüdü ve zaman etüdü olmak üzere iki ana inceleme bölümünden oluşur.
Metod etüdü, daha kolay ve daha etkin yöntemlerin geliştirilmesi, uygulanması ve maliyetlerin düşürülmesi amacıyla, bir işin yapılışındaki mevcut ve önerilen yolların sistematik olarak kaydedilmesi ve eleştirilerek incelenmesidir.Yeni üretim metodları geliştirerek sonuçta malzeme, makina, techizat ve işgücü gibi kaynakların daha verimli kullanılmasını sağlamak metot etüdünün inceleme alanına girmektedir. Zaman etüdü ise planlama ve kontrol, insangücü hesaplaması, sağlam bir ücret, teşvik sistemi için bazların geliştirilmesini sağlamak amacıyla üretim zamanının ve insangücü verimliliğinin ölçülmesidir. Metod etüdü, işlemin iş kapsamının azaltılmasıyla ilgilenir; zaman etüdü ise, metod etüdü ile belirtilen iş kapsamına dayanarak etken olmayan sürenin incelenmesi ve azaltılması ve işlem için standart zamanların konması ile ilgilenir. Zaman etüdü gereksiz zamanların meydana çıkartılarak giderilmesini, metodların hangisinin daha verimli olduğuna karar verilmesini ve standart zamanların hesaplanmasını sağlayan bilgilerin elde edilmesi için kullanılır.
5.1.1.2. Ana Safhaları:
i. Etüdü yapılacak işin seçimi: Etüdü yapılacak işlemin seçilmesi için ölçü ekonomiklik kavramıdır. Oldukça az sıklıktaki işler için metod etüdü gereksizdir.Çünkü metod etüdü yapmanın ve önerilen metodun uygulanmasının belirli bir maliyeti vardır. Bu nedenle genellikle etüd dar boğaz durumdaki işlere uzun ve sürekli taşıma gerektiren faaliyetlere ve özellikle sürekli tekrarlı işlere örneğin montaj hattı işlerine uygulanır.
ii. Gözlem yapılarak mevcut iş ve tekniği belirleme ve bütün bilgileri kaydetme: Etüdü yapılacak iş belirlendikten sonra yapılması gerekli ikinci adım, uygulanan yöntemde yer alan bütün olayların kaydedilmesidir. Yapılan çalışmanın etkinliği doğru kaydetmeye bağlıdır, çünkü bir üçüncü adımda yapılacak olan şey kaydedilen verilerin eleştirisel bir gözle incelenmesidir. Bu nedenle kayıtların anlaşılır ve açık bilgileri vermesi gerekir.Yazarak kaydetmede birçok sorun ortaya çıkacağından bu işlem genelde kayıt araçlarından ve tekniklerinden yararlanılarak yapılır. İşlemler farklı şema ve diyagramlarla ifade edilir. Kullanılan diyagramlar şunlardır; Prosesi esas alan şemalar, Zamanı esas alan şemalar.
iii. Kaydedilen olayla, mevcut metod, zaman, miktar, kalite, maliyet, kullanılan araçlar ve iş koşulları açısından eleştirisel bir gözle incelenerek işlerin yapıldığı ortamın belirlenmesi ve iş elemanları arasındaki ilişkilerin saptanması: Mevcut metodun bir önceki adımda kaydedilen bilgileri bu aşamada, zaman, miktar, kalite, maliyet, kullanılan araçlar ve iş koşulları açısından eleştirisel gözle analiz edilir. Bunu yaparken çeşitli sorular sorulur. İlk önce işin amacı belirlenir, işin nerede yapıldığı, ne zaman hangi sırayla hangi işlemin yapıldığı, işi kimin yaptığı, nasıl yaptığı gibi sorular sorulur. Her adımda en iyiye ulaşmaya çalışılır. Amaç, iş ile işçi arasındaki ilişkiyi kurmak, o işin en uygun nasıl yapılabileceğini saptamaktır. Gereksiz işler kaldırılarak en uygun iş sırası ve ortamı insan kapasitesine göre belirlenmelidir. Ana sorun yapılan her iş elemanı zorunlumudur. Zorunlu ise bunu makina veya techizata yaptırabilirmiyiz. Yaptıramıyorsak insan ve makinaya en uygun nasıl bir koordinasyon ile yaptırabiliriz
iv. Daha ekonomik ve kolay bir metodun geliştirilmesi: Eğer bir önceki adımda yani incelemede doğru sorular sorulmuşsa metodu geliştirme işlemi çok kolaylaşır.Yeni bir metod geliştirmek için yapılacak olan ilk şey bir iş akımı şeması üzerinde önerilen yöntemin kaydını yapmaktır. Böylelikle ilk yöntemle karşılaştırılabilecek ve gözden kaçan bir nokta kalmayacaktır. Geliştirilen metodla, mevcut metod arasında uzaklık, zaman, para kazançları ortaya çıkacaktır.
v. Seçilen işin elemanlarının uygulama sürelerinin ölçülmesi ve standart zamanın hesaplanması: Her öğeye ait yapılan işin miktarının, en uygun iş ölçümü tekniği kullanılarak zaman cinsinden ölçülmesi ve zaman etüdünün kullanıldığı durumlar için ayrıca dinlenme, kişisel gereksinme ve rastlantısal durumları kapsayacak payları da ekleyerek, işlem için standart bir zamanın bulunmasıdır. Hesaplanan standart zaman, metod etüdü çalışmalarıda mevcut metod ile geliştirilen metodu karşılaştırmada kullanır. Zaman etüdünde kullanılan başlıca teknikler ise şunlardır;
· Kronometraj,
· İş örneklemesi,
· Önceden saptanmış hareket – zaman sistemleridir.
vi. Yeni yöntemin ve buna bağlı zamanın tanımlanması: İşin tam bir etüdü yapıldıktan sonra, benimsenen yeni yöntem geliştirildikten sonra, genellikle bu yöntemi yerleştirmeye girişmeden önce, iş etüdü uzmanı mevcut ve önerilen yöntemlerin ayrıntılı bir raporunu hazırlamalı ve düşünülen değişikliklerin nedenlerini belirtmelidir ve maliyeti düşük değişiklikler gerekli görüldüğünde yapılmalıdır. Yöneticilere, ustabaşına ve işçilere yeni yöntemin açıklanmasında kullanılan standart uygulama formu hazırlanmalıdır. Standart uygulama formu basit terimlerle işçi tarafından kullanılacak yöntemleri belirtir. Formun düzenlenmesi için; Kullanılacak araçlar, donatım ve genel çalışma koşulları, yöntemin bir tanımı, standart uygulama formunun işçinin en ufak hareketlerini belirleyecek kadar ayrıntılı olması, işyeri yerleştirme düzeninin bir diyagramı, özel araçları gibi bilgilere ihtiyaç vardır.
vii. Yeni yöntemin ayrılan süre ile birlikte onaylanarak standart uygulama olarak yerleştirilmesi: İş etüdü uzmanı, geliştirilen metodu yerleştirirken, çalışan işçinin güveninin sağlamak zorundadır, aksi takdirde işçilerin normal olarak kabul edecekleri değişiklikler karşısında direnmesine sebep olur. Yerleştirme aşamalardan oluşur. İlk aşama; bölüm deneticisi, bölüm müdürü ve genel müdürlüğün değişikliği benimsemesini sağlamak, bunlarda başarılı olunmazsa daha ileriye gitmek bir yarar sağlamaz. İkinci aşama işçilerin değişikliği benimsemesini sağlamak, işçileri geliştirilen metodu uygulatmak için yeniden eğitmek, belli bir süre için işin gidişi ile yakından ilgilenmek gerekir. Bu adımda amaç, çalışanların bilinçlendirilerek önerilen metoda karşı direnmesini engellemektir. Direnme olursa önerilen metodta verimliliğini kaybeder.
viii. Yeni motdun iyi bir denetimle sürdürülmesi: Bir yöntem yerleştirildikten sonra bunun özel şekliyle sürdürülmesi ve işçilerin eski yöntemlerine dönmelerine ve bu yönteme başka öğeler eklemelerine izin verilmemesi gerekir. Bir yöntemin sürdürülmesini sağlamak için yöntemin kapsamı çok açık bir şekilde tanımlanmalı ve ayrıntıları gösterilmelidir.Uygulamayı sürdürmede eğer iyi bir denetleme yapılmazsa işçi ve ustabaşılar yerleştirilmiş yöntemden ayrılabilirler. Eğer dikkat edilmezsa standartların hesaplanmasında hatalar olabilir çünkü uygulanan yöntemle, standartların hesaplandığı yöntem bir olmamaktadır, araya yabancı öğeler girmiştir. Yöntemde bir gelişmenin yapılacağı görülürse, bu durum yönetim tarafından ele alınarak yeni belirlemeler saptanarak, yeni zaman standartları konulmalıdır.
5.1.1.3. Metot Etüdünde Kullanılan Şemalar ve Diyagramlar
Bütün çalışmanın başarısı, olayları doğru kaydetmeye bağlıdır, çünkü bu kayıtlar, hem olayların eleştirilerek incelenmesine hem de düzeltilen yöntemin geliştirilmesine ilişkin bilgileri vereceklerdir. Bu nedenle kayıtların anlaşılır ve açık bilgileri vermesi gerekir.
5.1.1.3.1. Semboller:
Yapılan işlerde, hareketleri standart sembollerle ifade etmek için ASME tarafından önerilen semboller şunlardır:
Karma Hareketler: Aynı anda yapılan hareketler, yukarıdaki şekillerin
iç içe yerleştirilmesi ile gösterilir.
5.1.1.3.2. Kullanılan Şema ve Diyagramlar:
Stanadart formatta kullanılan şema ve diyagramlar güvenilir bir haberleşme ile tam ve doğru bilgilenmeyi en kısa sürede sağlar. Şema ve diyagram çeşitleri ve grupları şöyledir: A. Süreç Sırasını Gösteren Şemalar
a- İş Akış Şemaları
b- Temel Proses Şeması
c- İki El Proses Şeması
B. Hareketleri Gösteren Diyagramlar
a-Akım Diyagramı
b- Gezi Şemaları
c-Çok Boyutlu Diyagramlar (Cyclegraph ve Chronocyclegraph )
d- İp Diyagramı
C. Zaman Ölçekli Şemalar
a-Çoklu Etkinlik Şeması
b-SIMO Şemaları
Diyagramlar hareketleri şemalardan daha açık olarak göstermektedir. Fakat istisnai bir durum olarak gezi şemaları diyagram özelliği taşıdığı için C grubu içine alınmıştır.
5.1.1.3.2.1. Şemalar Hakkında Açıklamalar:
İş Akış Şeması: Bir ürün ya da yöntemle ilgili tüm olayların akışını, uygun süreç şeması simgelerini kullanarak sırasıyla belirleyen bir süreç şemasıdır. Üç çeşittir:
· İşçi tipi : İşçinin ne yaptığını kaydeden iş akımı şeması.
· Malzeme tipi : Malzemenin nasıl taşındığını ya da nasıl işlendiğini kaydeden iş akımı şeması.
· Donanım tipi : Aracın nasıl kullanıldığını kaydeden iş akımı şeması
İş akımı şeması temel süreç şemasının hazırlanmasına benzer bir yolla hazırlanır, fakat işlem ve yoklama simgelerine ek olarak “taşıma”, “gecikme” ve “depolama” simgeleri de kullanılır. Çok daha karışık olduğu için, iş akımı şeması, bir temel süreç şemasıyla gösterilebilecek kadar çok işlemi kapsamına almaz.Bir montajın her asal parçası için ayrı bir akım şeması hazırlamak çok daha kullanışlıdır.Böylece her bir parçaya ilişkin tüm taşıma, gecikme ve depolama etkinlikleri birbirinden bağımsız olarak incelenebilir.Bu yapı nedeniyle iş akımı şemaları genellikle tek bir hattan oluşur.
Temel Proses Şemaları: Çoğu zaman ayrıntılı bir etüde girmeden önce, bütün sürece ya da etkinliğe kuş bakışı bakmak yararlıdır.Bu temel süreç şeması ile elde edilebilir. Bir temel süreç şeması hazırlanırken yalnızca, belli başlı işlemlerin ve bunların etkinliğini sağlayan yoklamaların kaydedilmesi gerekir. Bu kayıtta işlemlerin kim tarafından ve nerede yapıldığı yazılmaz.Böyle bir şemayı hazırlamak için, sadece “işlem” ve “yoklama” simgeleri gereklidir. Simgeler ve sıraları ile ilgili olarak verilen bilgiye ek olarak her işlemin ya da yoklamannı niteliğine ilişkin kısa notlar verilir ve eğer biliniyorsa, bunlar için ayrılan süre de eklenir.
İki El Proses Şeması: İşçinin ellerinin (ya da kollarının) etkinliklerinin birbirleri ile ilişkili olarak kaydedildiği bir süreç şemasıdır. İki el proses şeması, süreç şemalarının özel bir şeklidir, çünkü şema işçinin hareketli ya da sabit duran ellerinin durumlarının birbirlerine, bazen de zaman göstergesine olan ilişkilerine göre gösterir.Şema formunun üzerinde zaman göstergesinin bulunmasının yararı, belli bir anda, iki elin birbirine göre ne yaptığını simgelerle göstermesidir.İki el süreç şeması, tam bir iş devresinin kaydında, genellikle yinelenen işlemler için kullanılır.Bu yolla kayıtlar iş akımı şemalarından daha ayrıntılı olarak tutulur.İş akımı şemasında tek bir işlem olarak gösterilen olaylar burada birçok öğelere bölünmüş olarak gösterilebilirler.İki el süreç şemalarında, diğer süreç şemalarında kullanılan simgeler kullanılır.Fakat şemada daha ince ayrıntılara geçildiği için simgeler az çok değişik anlamlar kazanmışlardır.
Akım Diyagramları: Bir ürün ya da bir sürece ilişkin olarak akış geliştirmekte kullanılan en genel yol, iş akış şemaları ile birlikte akım diyagramlarının kullanılmasıdır. Bu şemaların değeri, mevcut yöntemin soruşturulmasında bir çözümleme aracı olarak kullanılmalarından ileri gelmektedir.Diğer yönden akım diyagramı makinelerinin konumlarını ve çalışma yerlerini doğru olarak gösteren fabrika ya da atölyelerin ölçekli bir planıdır.Yapılan ani gözlemlerle bu diyagramlarda ürünlerin ya da parçaların hareket yolları işaretlenir, kimi zamanda süreç şeması simgeleri kullanılarak değişik yerlerde yapılan etkinlikler gösterilir.
İp Diyagramı: işçilerin, malzemenin ya da donatımın, belirli olaylar dizisi boyunca hareket yollarını izlemek ve ölçmek için iplik dolaştırılarak yapılan ölçekli bir plan ya da modeldir. İp diyagramı, akım diyagramlarının özel bir şekli olup, çizimde kullanılan iplerle dolaşılan yerlerin ölçülmesi sağlanır.Bu nedenlerle ölçeğe çok uygun olarak çizilmeleri gerekir.Oysa herhangi bir akım diyagramında, uzaklıklar diyagram üzerinde verildiği için bu diyagramları ortalama bir ölçeğe göre yapılmaları yeterli olmakta, ip diyagramlarında olduğu gibi tam doğruluk gerekmemektedir.İp diyagramının hazırlanmasına da diğer metot etüdleri gibi başlanır; dolaysız gözlemle bütün ilgili olaylar kaydedilir.İp diyagramları, akım diyagramları gibi iş akımı şemalarına yardımcı olarak kullanılırlar.İkisi birden gerçekte ne yapıldığını açıkça ortaya koyarlar.
Gezi Şeması: işçilerin, malzemenin ve donatımın belli bir zaman süresince çeşitli işyerleri arasındaki hareketlerini sayısal olarak çizelge üzerinde gösteren bir kayıt tekniğidir. İp diyagramları özellikle önerilmiş bulunan bir değişiklğin yararlarını açıklamak için önceki durum ile, değişiklikten sonraki durumun gösterilmek istendiği anlarda, atölyelerde işçi ve malzemelerin hareketlerinin eleştirilerek incelenmesinde kullanılacak en etkili ve düzgün bir kayıt tekniğidir. Karmaşık yollar arasında çok fazla hareketlilik varsa ip diyagramlarının hazırlanması çok zaman alır. Üstelik bu durumlarda diyagram, çapraz hatlarla birbirine girmiş karmaşık bir görünüş alır. Hareketlerin böyle çok karmaşık olduğu durumlarda çok daha çabuk ve kolay hazırlandığı için gezi şemaları kullanılmaktadır.
Çoklu Etkinlik Şeması: Birden çok nesnenin (işçi, makine ya da donanım) etkinliklerinin ortak bir zaman ölçeği üzerinde birbirleri ile ilişkili olarak kaydedildiği bir şemadır. Bir zaman ölçeği ile birlikte, değişik işçilerin ve makinelerin etkinliklerini gösteren ayrı ayrı kolonlar çizilince, şema, süreç sırasında işçiler tarafından boş geçirilen süreyi (etkin olmayan süreyi) açık olarak gösterecektir.Şemanını etüdü, etken olmayan sürenin azaltılması için bu etkinliklerin yeniden düzenlenmesini olanaklı kılar. Çoklu etkinlik şeması, gerektiğinden fazla boş geçen sürenin hoş karşılanmadığı pahalı fabrikalardaki yığın-üretim sürecinde ve bakım-onarım işlerinde çalışan işçi gruplarını örgütlemede çok yararlıdır.Aynı zamanda, bir işçinin ya da işçilerin bakması gerekli makinlerin sayısını saptamada da kullanılabilir.
SIMO Şemaları: genellikle film çözümlemelerine dayanarak ortak bir zaman ölçeği üzerinde bir ya da birkaç işçinin, vücutlarının çeşitli organları ile yaptıkları Therblig ‘lerin ya da Therblig gruplarının şemalarıdır. SIMO şeması, işçi iş akımı şemasının en küçük hareketleri gösteren şeklidir. Çünkü, SIMO şemaları büyük bir hızla yapılan kısa süreli işlemler için kullanılırlar.Bu hareketleri işlemlerin, yavaşlatılabilen ya da istenilen noktada durdurulabilen filmlerinden izlemek gerekir.
7.ZAMAN STANDARTLARININ BULUNMASI
7.1.KRONOMETRAJ İLE STANDART ZAMANLARIN HESAPLANMASI
Kronometraj yöntemi (stopwatch time study ) genellikle en çok uygulama alanı bulmuş olan bir yöntemdir.Yöntemin amacı, tanımlanmış bir yöntemin, belirlenmiş koşullar altında, kalifiye bir işçi tarafından normal bir çalışma temposunda yapılması durumuna karşılık gelen standart zamanın gözleme dayalı ölçümler yoluyla belirlenmesidir.Normal çalışma temposu, işçinin insancıl çalışma koşullarına karşılık gelen ve aşırı bir çabayı gerektirmeyen çalışma hızını ifade etmektedir.
Kronometraj bir iş istasyonunda yapılan bir işlemin bir zaman ettücüsü yoluyla doğrudan gözlemlenmesi ve işlem sırasında geçen sürenin kronometre ile ölçülmesi şeklinde yapılır.Etüde başlamadan önce aşağıdaki koşulları gerçekleştirmek etüdün etkinliğini artıracaktır.
· Etüt edilecek işlemin ve işyerinin metot etüdü çalışmaları ile geliştirilmiş olması
· İşlemi yapacak işgören / işgörenlerin bu işte yeterli düzeyde eğitilmiş olması
· İşlemin yapıldığı bölümün yetkilisinin zaman etüdünün amaçları ve önemi konusunda bilgilendirilmiş olması
· Zaman etüdü için gözlemlencek işgören / işgörenlerin bölüm yetkilisinin onayı ile seçilmesi (işgören / işgörenlerin normal fiziksel ve psikolojik özelliklere, istenen miktar, kalite ve iş güvenliği spesifikasyonlarında çalışabilecek bilgi, deneyim ve beceri ile normal sağlık koşullarına sahip olmaları gerekmektedir.)
· Zaman etüdünün yapılacağı gün ve zamanların yetkilinin onayı ile saptanması
· Söz konusu işçi, ustabaşı ve gerektiğinde sendika ile temas kurarak ve çalışmanın faydası anlatılarak onlardan destek sağlanması
Bu koşulların tümü veya bir çoğu sağlanmaya çalışıldıktan sonra zaman etütçüsü, zaman etüdünün aşağıda açıklanan safhaları izleyerek çalışmasını tamamlar :
i. Çalışma sistemi belirlenir; iş, işçi, kullandığı teçhizat ile ilgili bilgiler toplanır.
ii. İşin tümü sırasıyla başlangıç ve son anları belirli bileşenlere ayrılır. Bir öneri olarak süresi beş saniyenin altında olan bileşenler ardışığı bir başka bileşenle birleştirilir.
iii. İşin bileşenleri için kaç sayıda gözlem yapılacağı belirlenir.
iv. Etütçü her bileşen için geçen zamanı gözleyerek zaman etüdü formuna kaydeder.
v. İşçinin çalışma temposu saptanır.
vi. İşçinin insancıl gereksinmelerine ait zaman payı hesaplanır.
vii. İşi geciktirici etmenlerin zaman payı belirlenir
viii. İşin standart zamanı hesaplanır
ix. Standart zamanların bakımı yapılır.
Yukarıda belirtilen zaman etüdü adımlarını şimdi daha detaylı olarak inceleyelim:
1) Çalışma sisteminin belirlenmesi: Zaman etütcüsü standart zamanı belirlenecek işin, mevcut metoduna uygun olarak nasıl yapıldığını öğrenmek zorundadır.Böylece zaman ölçme işlevi sırasında zaman etütçü işgörenin işin metodunun dışında yaptığı hareketleri belirleyip tempoyu ona göre saptayabilecektir.Mevcut metodu iyice tanıyabilmek için etütçü, ilgili işgören, ustabaşı ve işi yakından tanıyan diğer kişiler ile görüşür.Ayrıca söz konusu kişi bu adımda birkaç kere gözlemelidir.
2) İşi bileşenlerine ayırma: İş, zaman içinde başlangıç ve bitiş noktaları belirgin şekilde görülebilecek iş elemanlarına ayrılır.İşi elemanlarına ayırmada özellikle insan ve makine tarafından yapılanlar, sürekli tekrarlananlar, arasıra ortaya çıkanlar, süresi sabit ve değişken olanlara dikkat edilir.Süresi sabit olanlar takip eden değişken olanlarla birleştirilir.Bu şekilde işi oluşturan tüm iş elemanları belirlenir.Belirlenen iş elemanları zaman etüdü formuna sırasıyla kaydedilir.
3) Gözlem sayısının saptanması: İş elemanlarının zaman etüdü formuna yazılmasından sonra yapılacak olan işin kaç kere gözlemleneceğine karar vermektir.Aynı iş, aynı işgören tarafından, aynı metot ile yapılmasına rağmen her zaman ölçümünde değerin genellikle aynı olmadığı görülecektir (özellikle el emeği yoğun işlerde).Bu durum genellikle çevre koşullarındaki değişmeler, moral durumu, iklim değişikliği, yorgunluk, hafta başı ve sonu olması, günün saati gibi çeşitli nedenlerden oluşur.Dolayısıyla tek bir zaman ölçümü yerine yeteri kadar zaman ölçümü yapılması gerekmektedir.Kronometraj yöntemi bu noktada bir örnekleme çalışmasına dayanmaktadır.İstatistik formüllerden yararlanarak farklı güvenilirlik düzeyleri için gözlem sayıları hesaplanabilir.
4) Zamanların ölçümü ve kaydedilmesi: Uygulanacak zaman ölçümü sayısı saptandıktan sonra sıra iş elemanları zamanlarını belirlemeye gelir.Zaman ölçümü üç şekilde yapılabilir :
a - Sürekli Zaman Ölçme : Bu yöntemde zaman etütçüsü ilk iş elemanının başlaması ile kronometresini çalıştırır ve son iş elemanı tamamlanıncaya kadar çalıştırmaya devam eder.Her iş elemanının sonunda kronometreye bakarak zamanı yazar.Daha sonra başlangıçtan itibaren çıkartma yolu ile her bir elemanın ölçülen zamanını zaman etüdü formuna kaydeder.
b - Aralıklı Zaman Ölçme : Bu yöntemde kronometre her iş elemanı sonunda okunup ilgili düğmesine basılarak başa alınır.Kronometre başa alındıktan sonra çalışmasına otomatik olarak devam eder.Böylece iş elemanı süreleri ayrı ayrı belirlenip forma kaydedilir.
c - Akümülatif Zaman Ölçümü : Bu yöntemde ise bir birine bağlı iki kronometre kullanılır.Kronometrenin biri durdurulduğundan diğeri başa gelerek çalışmaya başlamaktadır.Böylece iş eleamanı süresi ilk kronometreden rahatlıkla okunup forma yazılırken, diğer kronometre takip eden iş eleman için çalışmaya başlamış olmaktadır.
5) Çalışma temposunun saptanması: Genellikle zaman etüdü formlarında zamanların yazıldığı kısmın yanında tempoyu gösteren yer vardır.İşgören her zaman aynı çalışma hızıyla çalışamaz.Zaman etütcülerinin, kişilerin yaptığı işe göre hangi çalışma hızı ile çalışacağını saptayabilecek şekilde eğitilmiş olmaları gerekir.Bu eğitim çeşitli bilgiler verilerek, film ve uygulamalar gösterilerek sağlanır.Etütçü zaman etüdü esnasında ölçmek üzere olduğu zaman değerini yazmadan önce tempoyu belirlemelidir.Aksi halde tempoyu zamana göre değerlendirme yanılgısına düşebilir.Her bileşen için yapılan gözlem sayısı kadar tempo belirlendikten sonra ortalaması alınır.Tempo saptamada diğer bir yol ise tüm işlem sonunda genel bir tempo tespit etmektir.Normal tempo 1.00 ile gösterilir.1’den küçük tempolar düşük hızla çalışmayı, 1’ den büyükler ise yüksek hızla çalışmayı belirtir.Bu yöntemde beceri, çaba, koşullar ve tutarlılık faktörleri temponun belirlenmesinde esas olmaktadır.Beceri, işi yaparken gösterilen ve çalışanın bilgi, yetenek ve deneyiminden oluşan ustalığı ifade etmektedir.Zaman etütçüsü beceri faktörünü değerlendirirken işgörenin hareketlerindeki koordinasyona, ritmik olup olmadığına, tereddütte kalıp kalmadığına, hassasiyetine ve gereksiz hareket yapıp yapmadığına dikkat etmek durumundadır.Çaba faktöründe işgörenin hareketleri gerçekleştirme arzusu değelendirilmektedir.Koşullar ısı, ışık, havalandırma gibi işgöreni etkileyen çalışma şartlarını ifade etmektedir.Tutarlılık ise işgörenin farklı iş elemanlarını yaprken aynı performans düzeyini koruyabilme özelliğidir.
6) Geresinim paylarının hesaplanması: İşgörenin insancıl gereksinmelerine ait zaman payları iki grupta toplanmaktadır :
a - Kişisel İhtiyaç Payı : Tuvalaete gitme, ortam ısısı, aydınlatma, havlandırma ile ilgili cihazları ayarlama, su içme, pencereyi açma - kapama gibi kişisel ihtiyaçlar için ayrılan paydır.Tüm işler için uygulanır.Normal zamanın %5 ‘i olarak alınır.
b - Dinlenme Payı : İşin, işgörenin üzerinde oluşturacağı fizyolojik ve psikolojik etkileri azaltabilmek amacıyla verilir.Dolayısıyla işin özelliklerinden kaynaklanan zorlanmanın derecesine göre her iş için farklı bir oranda belirlenir.Dinlenme payları normal zamanın yüzdesi olarak aşağıda verilen faktörler ve tanımları dikkate alınarak saptanır.İşin özelliğine göre ara değerlerde seçilebilir.
1- İnsan vücudunun pozisyonu: Yüzdesi:
Oturma 0-1
Ayakta durma 2-3
Eğilme ve uzanma 1-3
Yürüme 8-10
2- Bedensel Çaba
Çok hafif yükler 0-1
Hafif yükler 2-3
Fazla ağır olmayan yükler 4-6
Orta ağır yükler 7-14
Ağır yükler 15-25
Çok ağır yükler 26-28
3- Beceri
Fazla beceri gerektirmeyen işler 0-1
Beceri gerektiren işler 2-4
Yüksek beceri gerektiren işler 5-9
4- Zihinsel Çaba
Basit işler 0
Az karmaşık işler 1
Fazla karmaşık olmayan işler 2
Karmaşık işler 3
Çok karmaşık işler 4-8
5- Göz çabası
Az dikkatgerektiren işler 0
Dikkat gerektiren işler 1-2
Çok dikkat gerektiren işler 3-5
6- Monotonluk
Düşük 0
Orta 1
Yüksek 2-4
7- Gürültü
Gürültü yok 0
Sürekli hafif 1-2
Aralıklı yüksek 2-3
Aralıklı çok yüksek 3-5
Sürekli yüksek 3-4
8- Aydınlatma
Yeterli 0
Yetersiz 1-2
Çok yetersiz 3-5
9- Çevre koşulları
Normal büro koşulları 0
Rahatsız büro koşulları 1-3
Normal atölye koşulları 1-3
Rahatsız atölye koşulları 4-5
Aşırı rahatsız koşullar 6-15
7) Geciktirici payların hesaplanması: Diğer taraftan işgörenin kontrolu dışında belirli ve belirsiz işi geciktirici nedenler vardır.Dolayısıyla bunlar için bazı zaman payları eklemek gerekmektedir.Belirli işi geciktirici nedenler, işin gereği olarak yapılması gereken genellikle periyodik özellikteki nedenlerdir.Bunlar ; takım - kalıp değiştirme, aparat takma vb.Bu işlerin normal zamanı benzer şekilde bulunarak, bazları işlemin normal zamanına ilave edilir, bazıları işlemin hazırlık zamanı olarak ayrıca hesaplanır, bazıları (özellikle günlük periyodik bakım ve temizlik süreleri ) ise kapasite hesapları için günlük çalışma süresinden düşülür.İşlemin normal zamanına eklenmesi durumunda, belirli işi geciktirici nedenin kaç işlemde bir tekrar ettiği belirlenerek, söz konusu nedene ait süre tekrarlanma sayısına bölünerek bir işlem başına düşen kısmı bulunur.Bulunulan süre ya doğrudan ya da normal zamanın yüzdesi olarak işlemin normal zamanına eklenir.
Belirsiz işi geciktirici nedenler ise takım kırılması, malzemenin hatalı olması vd. işgörenin kontrolu dışında olan ve önceden belirlenemeyen nedenlerdir.Bunların oluşma anları ve sürelerini saptamak oldukça zor olduğundan, üretim sistemi ve işlemin özelliklerini iyi tanıyan kişilerin ve etütçünün bilgi ve deneyimine göre normal zamanının yüzdesi olarak belirlenir.
8) Standart zamanın hesaplanması: Standart zaman formülü aşağıdaki gibi yazılabilir:
Normal Zaman = (ort. t ) * (ort. T) her iş elemanı için
Standart Zaman = NZ(1 + k + d + g1 ) veya NZ( 1 + k + d + g1) + g2
t: fiili süre
T: tempo
k : Kişisel ihtiyaç payı (yüzde olarak kullanılır)
d: Dinlenme payı (yüzde olarak kullanılır)
g : Belirli ve belirsiz işi geciktirici paylar toplamı (yüzde olarak kullanılır)
g1: belirsiz işi geciktirici pay
g2 : belirli işi geciktirici pay
|
